In 1999, vijf-en-twintig jaar geleden, is gestart met de aanleg van het Park de Gedempte Kanaalarm. In dit artikel is beschreven hoe het ontwerp tot stand is gekomen en wat de stand van zaken in 2024 is. De huidige Dijkversterking Westerschelde, die nagenoeg gereed is, is de reden om te bekijken of het ontwerp van park overeind blijft.
Park Gedempte Kanaalarm
De gedempte kanaalarm bevat een gebied van circa 18 hectare gelegen tussen de kern van Hansweert en de nieuwe kanaalarm en wordt aan de zuid- en oostzijde begrensd door dijken, die op Deltahoogte zijn aangebracht. Het buitendijkse gedeelte van circa 12 hectare groot, ten zuiden van de gedempte kanaalarm, is opgespoten met baggerspecie (slibdepot) en kan bij zeer hoge waterstanden onder water komen te staan. Het gebied wordt gekenmerkt door een langgerekte, evenwijdig aan het kanaal gelegen open ruimte, ten dele begrensd door dijken. De aanwezigheid van het kanaal en de Schelde is sfeerbepalend in het gebied. Uniek zijn de overblijfselen van het voormalige sluizencomplex, die nog deels boven het met gras ingezaaid gebied uitkomt. Het gehele complex is toegankelijk voor fietsers en voetgangers.
Ambities gemeente Reimerswaal
De gemeente Reimerswaal stelde hoge prioriteiten aan de hergebruiksmogelijkheden van het totale gebied en besloot de 18 hectare gedempte Kanaalarm binnendijks te kopen.
In het opgestelde bestemmingsplan voor de kanaalarm Hansweert krijgt het gebied grotendeels een groene functie, waarbij er voor een deel woningbouw wordt toegepast ter uitbreiding van Hansweert. Zo wordt onder meer uitgegaan van het behoud van de historische elementen (voormalig sluizencomplex), het slechten van de oude kanaaldijk tussen het plangebied en de oude dorpskern en de aanplant van een bos aan de noordzijde van het gebied, bedoeld als buffer tussen het toekomstig woongebied en een bedrijventerrein.
Ontwerp via prijsvraag toegekend aan Plancompagnons
Door de gemeente is in 1998 besloten, vooruitlopend op de ontwikkeling van het woningbouwgedeelte, op korte termijn over te gaan tot de inrichting van de groengebieden. Hiervoor zijn, drie ontwerpbureaus uitgenodigd om hun visie op het gebied te geven en dit te verbeelden in een schetsontwerp.
Uiteindelijk werd gekozen voor de visie en het ontwerp van bureau Plancompagnons. Hun visie op het gebied omvat het versterken van de relatie tussen Hansweert en het kanaal en het ontwerpen van een park passend bij het beeld van een dorpskern in een landelijk gebied. Daarnaast vormt het park een eenheid met de omgeving zijn. Grootschaligheid, strakke lijnen en een heldere structuur zijn hierin belangrijke onderdelen. Het gras, dat in verschillende verschijningsvormen voorkomt, biedt een bindend element in het park.
Visie op het plangebied
Voor een nadere toelichting van de visie, is het gehele inrichtingsgebied door Plancompagnons in drie deelgebieden opgedeeld, namelijk: Het oude sluizencomplex, de dorpsuitbreiding en het boselement.
Deze drie deelgebieden worden ruimtelijk gescheiden van elkaar door een watergangensysteem. De dorpsuitbreiding steekt als een “bastion” uit, in de richting van het kanaal. Het sluizencomplex en het boselement aan beide zijden van “het bastion” zijn “eilanden” in de ruimte. Bindende elementen zijn grasvlakken en lijnvormige beplantingselementen (lanen en houtwallen). De relatie tussen het dorp en kanaal wordt versterkt door het maken van een verbindings-as tussen de kerk van Hansweert en een uitzichtpunt op de dijk.
Het historische sluizencomplex blijft zoveel mogelijk gehandhaafd. Dit betekent strak gemaaide grasvelden met daarin de overblijfselen van het sluizencomplex; Vergelijkbaar met een ruïne van een Middeleeuwse kerk in Engeland. Naast de functie van wandelgebied, heeft het de betekenis als avontuurlijk speelterrein en natuurontwikkeling. Door een bepaalde plek op het sluizencomplex onder water te zetten, kan er in de winter geschaatst worden.
Het boselement bestaat uit populieren, een in Zeeland veel toegepaste boomsoort. De bomen staan in een strak grid, waarbij de relatie tussen het uitzichtpunt op de dijk en een baken op de rotonde nabij de entree van Hansweert, versterkt wordt. De onder begroeiing bestaat uit gras, waardoor er een open structuur ontstaat. In het bos is een dierenweide opgenomen. De dierenweide vormde een onderdeel van het programma van eisen.
De sobere beplantingskeuze en de ruimtelijke indeling in samenhang met de openheid van de omgeving geven een helder beeld, dat variabele invullingsmogelijkheden kent.
Situatie 2024
Vijf-en-twintig jaar na ontwerp en aanleg zijn er nauwelijks wijzigingen ontstaan in de hoofdopzet van het park. De zone, gereserveerd voor nieuwbouw, is nog onaangeroerd. Wel is het zo dat de dijken van de Westerschelde zijn verhoogd vanwege de veiligheid.
Tijdens mijn bezoek aan het park in februari 2024 was men de laatste hand aan deze werkzaamheden aan het leggen. Ondanks dat de werkzaamheden de nodige ruimte in beslag leggen, hebben ze weinig invloed op de robuuste opzet van het oorspronkelijke plan van het park. Jammer is dat de kinderboerderij die een belangrijke attractie in het plan vormde, niet meer in gebruik is. Dit zal met het ontbreken van vrijwilligers te maken hebben.
Voor rest biedt het park nog voldoende gebruiks- en ontwikkelmogelijkheden voor de toekomstige ontwikkelingen in het Zeeuwse landschap.